📖 **Peyğəmbərə (s) nazil olan birinci və axırıncı ayə** 📜 **İlk ayə:** _"Oxu! Səni yaradan Rəbbinin adı ilə oxu! O, insanı laxtalanmış qandan yaratdı."_ (**Ələq surəsi, 1-2**) 📌 **İzah:** Bu ayə **Peyğəmbərin (s) vəhy almağa başladığı an nazil olmuşdur** və **İslamın başlanğıcını simvolizə edir**. Cəbrail (ə.s) Peyğəmbərə (s) **Hira mağarasında vəhy gətirərək onu oxumağa təşviq etmişdir**. 📜 **Son ayə:** _"Bu gün dininizi sizin üçün kamil etdim, sizə olan nemətimi tamamladım və sizin üçün din olaraq İslamı bəyəndim."_ (**Maidə surəsi, 3**) 📌 **İzah:** Bu ayə **İslamın tamamlanmasını və Allahın dinini kamil etməsini bildirir**. Şiə mənbələrinə görə, bu ayə **Qədir-Xum hadisəsi zamanı nazil olmuşdur**. 📖 **Qədir-Xum hadisəsi və Maidə surəsinin 3-cü ayəsi** 📜 **Hadisənin tarixi:** - **Hicrətin 10-cu ili, Zilhiccə ayının 18-də** Peyğəmbər (s) Həcc ziyarətindən qayıdarkən **Qədir-Xum adlı yerdə dayandı**. - **Orada müsəlmanları toplayaraq Hz. Əlini (ə.s) özündən sonra rəhbər təyin etdiyini elan etdi**. - **Peyğəmbər (s) buyurdu:** _"Mən kimin mövlasıyamsa, Əli də onun mövlasıdır."_ - **Bu hadisədən sonra Maidə surəsinin 3-cü ayəsi nazil oldu**. 📜 **Təhlil:** - **İlk ayə İslamın başlanğıcını, son ayə isə onun kamilliyini göstərir**. - **Ələq surəsinin ilk ayəsi Peyğəmbərin (s) risalətinin başlanğıcını bildirir**, Maidə surəsinin 3-cü ayəsi isə **İslamın tamamlanmasını elan edir**. - **Qədir-Xum hadisəsi İmam Əlinin (ə.s) vilayətini təsdiqləyən mühüm tarixi hadisədir**. 📖 **Əlavə məlumat:** İlk və son ayələr **İslamın əsas mesajlarını və Allahın insanlara verdiyi hidayəti özündə ehtiva edir**. Qədir-Xum hadisəsi **İslam tarixində mühüm yer tutur və müsəlmanlar üçün böyük əhəmiyyətə malikdir**.